Nhắc đến Marco van Basten là nghĩ tới bộ ba "Hà Lan bay", nhưng kỳ EURO 1988 mới là sân khấu rực rỡ nhất trong sự nghiệp của ngôi sao tài năng nhưng yểu nghiệp này.

Đến nay, trận chung kết EURO 1998 tại Munich vẫn sẽ mãi là một trong những trận đấu đẹp và đáng nhớ nhất của lịch sử bóng đá thế giới.

Thất bại trên đường lọt vào hai giải đấu lớn trước đó là EURO 1984 và World Cup 1986, Hà Lan có mặt tại VCK EURO 1988 khi là một trong 7 đội đứng đầu vòng loại. Khi đó, Van Basten mới 23 tuổi và trước mặt anh lúc đó là cả một tương lai đầy hứa hẹn đang rộng mở.

Chỉ mới trước đó một năm, Van Basten được Chủ tịch Silvio Berlusconi của AC Milan mang về sân San Siro. Thế nhưng, mùa giải đầu tiên của Van Basten tại Milan không hề dễ dàng khi chấn thương mắt cá khiến anh phải vắng mặt trong phần lớn mùa giải 1987/88.

Khi Hà Lan hội quân để chuẩn bị tới Tây Đức dự VCK EURO 1988, thời điểm đó Van Basten vẫn bị chấn thương hành hạ. HLV trưởng ĐT Hà Lan khi đó, huyền thoại Rinus Michels tuyên bố thẳng Van Basten sẽ chỉ là sự lựa chọn số 3 trên hàng tiền đạo, sau Johnny Bosman và Wim Kieft, những đồng đội cũ của anh tại Ajax.

Van Basten không phục nhưng chẳng thể làm được gì. Anh chủ động đến gặp người thầy cũ của mình là Johan Cruyff để xin lời tư vấn. Với cá tính ngang tàng, "Thánh" Johan khuyên Van Basten "ở nhà nghỉ cho khỏe, không được đá thì đi làm quái gì". May cho Van Basten và cho cả đất nước Hà Lan, anh đã không nghe theo.

Trận đầu tiên tại giải, Van Basten ngồi dự bị, chỉ được vào sân trong hiệp 2 và Hà Lan thua Liên Xô cũ 0-1. Trước tình thế không còn đường lui, HLV Michels buộc phải mạo hiểm đưa Van Basten vào sân ngay từ đầu trong trận thứ hai gặp Tuyển Anh và anh lập hat-trick giúp Hà Lan thắng 3-1.

Marco van Basten lập hat-trick trong trận thắng Anh

Trận bán kết với chủ nhà Tây Đức là màn tái đấu đầy duyên nợ với người Hà Lan. 14 năm trước, tại World Cup 1974, Hà Lan cũng của HLV Michels bị Tây Đức lội ngược dòng đánh bại 2-1. Thủ quân của Tây Đức trong trận chung kết năm 1974, "Hoàng đế" Franz Beckenbauer cũng chính là người dẫn dắt Tây Đức tại kỳ EURO 1988.

Khi Lothar Matthaeus mở tỷ số từ chấm phạt đền, rất nhiều người đã nghĩ Hà Lan sẽ thêm một lần ôm hận trước Tây Đức. Nhưng Van Basten không nằm trong số đó. Tự anh là người kiếm về quả phạt đền để Ronaldo Koeman quân bình tỷ số. Và khi thời gian đá chính chỉ còn lại 3 phút, Van Basten có pha xử lý làm ngỡ ngàng hàng thủ đối phương, ghi bàn thắng quyết định đem về chiến thắng 2-1 và đưa Hà Lan vào chung kết.

Tại trận đấu cuối cùng trên sân Olympiastadion, Hà Lan gặp lại Liên Xô cũ. Tại bán kết, Liên Xô cũ với một dàn hảo thủ trứ danh với nòng cốt thuộc biên chế Dynamo Kiev, đã vượt qua Italia của những Franco Baresi, Paolo Maldini, Carlo Ancelottu, Gianluca Vialli và Giuseppe Bergomi một cách đầy thuyết phục. Nhưng khi thủ thành xuất sắc Hans van Breukelen cản phá thành công pha dứt điểm của Gennadiy Litochenko, thì cũng là lúc trận đấu thuộc về Hà Lan.

Chưa đầy hai phút sau tình huống đó, Hà Lan có bàn mở tỷ số với cú đánh đầu cận thành của Ruud Gullit, và người kiến tạo không ai khác ngoài Marco van Basten.

Để rồi khoảnh khắc đẹp nhất trong lịch sử các kỳ EURO xuất hiện sau pha để mất bóng của Olexandr Zavarov bên phía Liên Xô cũ vào chân Adri van Tiggelen, pha tạt bóng một chạm của Arnold Muhren, khi đó đã 37 tuổi và cú volley ở góc hẹp đẹp hơn cả trong sách giáo khoa của Van Basten đã đưa Hà Lan lần đầu tiên (và duy nhất) giành chức vô địch châu Âu. Nhìn pha ăn mừng của HLV Michels cũng đủ hiểu điều mà Van Basten làm được lúc đó kỳ diệu và khó tin đến mức nào.

Dù sau đó, Van Basten còn giành thêm hai chức vô địch C1 liên tiếp năm 1989 và 1990, thì chức vô địch EURO 1988 và cú volley kinh điển vào lưới Liên Xô cũ vẫn mãi là đỉnh cao duy nhất trong sự nghiệp của Van Basten, vì chấn thương mắt cá dai dẳng đã cướp đi của bóng đá Hà Lan một tay săn bàn vĩ đại và khiến Van Basten phải nói lời giã từ sự nghiệp bóng đá khi mới chỉ 28 tuổi - độ tuổi đẹp nhất trong đời một cầu thủ.