Xét trên nhiều khía cạnh, mô hình bao gồm một nhân vật quyền lực trung tâm cùng với các tín đồ và thông dịch viên trung thành vẫn là cách thức tốt nhất để con người theo đuổi tham vọng “biến đổi thế giới”. Những minh chứng tiêu biểu có thể kể đến như là bác sĩ Sigmund Freud và những học trò của mình từng đặt nền móng cho loài người về lĩnh vực phân tâm học, hay Karl Marx tạo tiền đề nhằm định hình lại hệ thống xã hội trong thế kỷ XX.

“Tôn giáo Cruyff”

Bóng đá, tất nhiên cũng là một phần của cuộc sống. Và Johan Cruyff, chính là người đầu tiên gây dựng nên một thứ tôn giáo hoàn toàn riêng biệt dành cho chủ nghĩa bóng đá tấn công của mình.

Là một cầu thủ từng giành được nhiều thành công khi còn khoác áo Ajax Amsterdam, Barcelona, những phẩm chất của Cruyff là quá đủ để đưa ông vào “đền thờ” cùng các ngôi sao vĩ đại trên hành tinh, như Pele, Maradona, Puskas, Zidane hay Messi chẳng hạn. Sau khi giải nghệ vào năm 1984, sự nghiệp huấn luyện viên của Cruyff tiếp tục đào tạo và nuôi dưỡng thêm hàng loạt thiên tài bóng đá khác, trước khi mở mang tầm ảnh hưởng ra khắp thế giới. Chẳng cần phải nói đâu xa, Tây Ban Nha trong giai đoạn hoàng kim (2008-2012), Bayern Munich và ĐT Đức hiện tại, hoặc AC Milan cuối những thập niên 80… đều là những sản phẩm chịu ảnh hưởng từ thứ tư duy bóng đá tổng lực của Cruyff.

Cruyff được ví như người "truyền đạo bóng đá"

Nhận xét về huyền thoại người Hà Lan, đích thân HLV Pep Guardiola từng chia sẻ: “Johan Cruyff xây dựng nhà thờ và công việc của chúng tôi chỉ là làm thế nào để tiếp tục duy trì nó”. Một cây viết về bóng đá nổi tiếng cũng xuất thân từ Hà Lan, Arthur van den Boogaard thì tin rằng, Cruyff chính là người đã tìm ra một “giải pháp siêu hình” dành cho thế giới bóng đá đương đại. Trên thực tế, cựu danh thủ Ajax và Barca cũng chưa bao giờ tự đề cao mình đến mức quá đà. Mặc dù vậy, đánh giá ở một góc độ nào đó, rõ ràng những di sản mà Cruyff đã gây dựng hoàn toàn có thể trở nên bất tử.

Ajax là một trong những CLB giàu truyền thống nhất Hà Lan. Tuy nhiên, trong những năm 1930-1940 của thế kỷ trước, nền bóng đá xứ sở hoa tuy-lip vốn chỉ được xem là một quốc gia “hạng ba” cả về tư duy chiến thuật lẫn con người. Thế nhưng, chỉ cần hơn một thập kỷ kể từ khi Cruyff xuất hiện, mọi thứ đã hoàn toàn thay đổi. Cần phải nhấn mạnh rằng, trước Cruyff, một vị chiến lược gia tuyệt vời đương thời là Rinus Michels đã trở thành người đặt những viên gạch đầu tiên cho “bóng đá tổng lực” (Total Football). Khoảng thời gian 1971-1973, Ajax liên tiếp giành được các chức vô địch châu Âu, để rồi đến VCK World Cup 1974, ĐT Hà Lan thực sự là một phiên bản hoàn hảo dưới sự chỉ đạo của Cruyff. Đáng tiếc là đội bóng áo cam đã thất bại trong trận chung kết trước Tây Đức.

Người giữ nét quyến rũ cho môn thể thao Vua

Công bằng mà nói, thất bại ở hai kỳ World Cup (1974,1978) chính là nỗi buồn lớn nhất trong sự nghiệp thi đấu của Johan Cruyff. Mặc dù vậy, ngay cả khi để mất chức vô địch thì ông vẫn là niềm tự hào không thể thay thế trong mắt những người dân Hà Lan. Năm 1998, sau khi chứng kiến đội tuyển quê hương thất bại trước Brazil trên chấm đá phạt đền, Cruyff đã chia sẻ: “Chẳng có huy chương nào giá trị hơn những người luôn thực sự hoan nghênh và ủng hộ phong cách chơi bóng của bạn”. Rõ ràng, niềm tin vào một thứ bóng đá sáng tạo, cống hiến vẫn chính là nền tảng điển hình của… chủ nghĩa Cruyffian.

Cần phải nhấn mạnh rằng, trong những thập niên 1960, khi mà tâm lý chiến thắng đã trở thành động cơ quyết định trước mỗi trận đấu bóng đá, cộng thêm thứ đặc sản nghệ thuật phòng ngự mang thương hiệu Catenaccio của người Italia, khiến cho bóng đá dần trở nên thực dụng và nhàm chán. Rất nhanh chóng, Cruyff và những người Hà Lan chính là bước ngoặt quyết định giúp bóng đá thế giới tìm kiếm lại sự thăng hoa cũng như nét quyến rũ cần thiết của một môn thể thao cống hiến đích thực.

Jose Mourinho, một người từng tiếp thu những tinh hoa văn hóa bóng đá Hà Lan trong giai đoạn còn làm việc cho Barca, bây giờ đã trở thành đại diện tối cao của chủ nghĩa thực dụng, một chứng nhân tiêu biểu nhất cho thứ nghệ thuật hắc ám trong bóng đá. Thật kỳ lạ khi mà “Người đặc biệt” cũng là một học trò (gián tiếp) của chủ nghĩa Cruyffian, tất nhiên là chịu ảnh hưởng một cách thụ động hơn. Mặc dù vậy, bản thân Cruyff luôn khẳng định sự đối lập trước vấn đề này. Quan điểm của “thánh Johan” cũng hết sức rõ ràng, chiến thắng và vẻ đẹp của bóng đá chính là hai yếu tố không thể tách rời. Trong tâm tưởng của Cruyff, khái niệm chủ động phòng ngự để giành thắng lợi là điều không bao giờ tồn tại bởi nó quá đơn điệu và nhàm chán.

Thực tế cho thấy, bên cạnh những phẩm chất cá nhân hết sức tuyệt vời thì Johan Cruyff còn là một người cực kỳ nhạy bén và tinh tế, ngay từ khi ông còn thi đấu trên sân cỏ. Cụ thể, huyền thoại người Hà Lan luôn dành nhiều thời gian nhằm trao đổi với các đồng đội xung quanh về cách thức di chuyển, về việc duy trì cự ly đội hình… đều là những nền tảng quan trọng cho sự nghiệp huấn luyện rực rỡ của ông sau này. Giống như một kỳ thủ cờ vua đích thực, Cruyff luôn cố gắng áp dụng hình học, không gian và chiến thuật vào bóng đá. Đây cũng chính là một sự hòa hợp hết sức độc đáo giữa năng lượng và suy nghĩ trong cách thức làm việc của Cruyff. “Không nhất thiết phải chạy quá nhiều, điều quan trọng trong bóng đá là khi bạn thi đấu bằng bộ óc của mình”, đích thân cựu danh thủ Barca cho biết.

Nhiều người tin rằng Cruyff chính là cha đẻ của bóng đá tổng lực nhưng trên thực tế lại không phải như vậy, bởi Michels Rinus mới là người trực tiếp khai sinh ra trường phái này. Tuy nhiên, nếu như Cruyff không xuất hiện, có lẽ thứ bóng đá mang tính “tập thể và cống hiến” đã sớm bị vùi dập trong những thập niên 1980, khi mà lối chơi phòng ngự trở thành một hình mẫu để nhiều đội bóng học hỏi, ngay cả tại Hà Lan. Lần lượt ở Ajax và Barca, Cruyff đã phát triển những ý tưởng của mình trở thành một kiểu mẫu chiến thuật chính thống. Thậm chí, sau khi Barca liên tiếp giành được 4 chức vô địch La Liga từ năm 1990-1994 cùng một Dream Team bao gồm những Stoichkov, Ronald Koeman, Romario, Michael Laudrup, Pep Guardiola… mọi đội bóng Tây Ban Nha đều muốn học chơi theo phong cách của CLB chủ sân Nou Camp.

"Johan Cruyff xây dựng nhà thờ và công việc của chúng tôi chỉ là làm thế nào để tiếp tục duy trì nó”", Pep Guardiola

"Ông ấy giống như bố già của bóng đá Hà Lan", Frank Rijkaard

"Chơi bóng rất đơn giản nhưng chơi thứ bóng đá đơn giản lại là điều khó nhất", Johan Cruyff

"Ông ấy chắc chắn là cầu thủ xuất sắc nhất mà châu Âu từng sản sinh", Franz Beckenbauer

"Không Cruyff, không Dream Team. Không Cruyff, không Cantera. Không Cruyff, không Joan Laporta. Không Cruyff, không Frank Rijkaard. Không Cruyff, không Pep Guardiola", Graham Hunter.

"Trước khi tôi mắc sai lầm, tôi không phạm sai lầm", Johan Cruyff

"Nếu muốn, ông ấy sẽ là cầu thủ hay nhất ở bất kỳ vị trí nào trên sân", Eric Cantona

 “Còn nữa”