Lịch sử

Đấu kiếm vốn khởi thủy từ những cuộc giao đấu của con người trải dài suốt hàng thế kỷ. Các nguyên tắc cơ bản thi đấu kiếm được hình thành cuối thế kỷ 17 ở Pháp. Thế kỷ 18, 19, đấu kiếm phát triển rộng ra các nước châu Âu.

Luật quy định trang phục trong đấu kiếm hình thành vào nửa cuối thế kỷ 19. Ngày nay, đấu kiếm là môn thể thao đối kháng trực tiếp bằng kiếm, gồm ba môn thi: kiếm liễu (foil), kiếm ba cạnh (épée), kiếm chém (sabre).

Đấu kiếm có trong hệ thống thi đấu của Olympic từ năm 1896 ở kỳ thế vận hội đầu tiên tại Athens (Hy Lạp). Mãi đến năm 1924, các VĐV nữ mới được tranh tài như các VĐV nam. 

Giải vô địch thế giới đấu kiếm đầu tiên được tổ chức vào năm 1937. Việt Nam gồm 3 vận động viên môn kiếm liễu tham gia thi môn đấu kiếm lần đầu tiên tại Đại hội thể thao Châu Á lần thứ 11 ở Bắc Kinh (Trung Quốc) năm 1990.

Hai kiếm thủ mặc áo giáp màu trắng, sử dụng các loại kiếm tương ứng đối với mỗi môn thi kiếm liễu, kiếm ba cạnh và kiếm chém để đâm (chém) vào các bộ phận được qui định là hợp lệ trên cơ thể đối phương như vùng ngực, đầu, cánh tay, hay toàn thân.

Trong áo giáp có gắn vi mạch điều khiển để tính điểm tự động. Khi một kiếm sĩ đâm trúng đối thủ thì máy sẽ báo hiệu để tính điểm. Các VĐV được bảo hộ rất kín với bộ giáp bảo vệ dày, găng tay, ủng và mũ bảo hiểm che kín mặt. Riêng phụ nữ có thêm phần bảo vệ ngực dưới áo giáp. 

1. Thiết bị tính điểm tự động là một mạch điện 12V, giúp kiếm thủ và ban giám khảo đánh giá các cú đâm. Khi thiết bị này hiển thị màu xanh/đỏ, cú đâm được tính điểm. Ngược lại, đèn trắng có nghĩa cú đâm đã chạm vào vùng tấn công không hợp lệ.

2. Đường thi đấu có chiều dài 14m, chiều rộng từ 1,5m đến 2m. Đường đấu được ngăn đôi theo chiều ngang. Phần mở rộng từ đường biên đến mép sàn là 2m. Một lần lùi ra sau vùng thi đấu bị tính là một lần bị đâm.

Kiếm liễu:

Kiếm liễu làm bằng thép, nặng khoảng 500g. Lưỡi kiếm hình trụ tròn, mỏng nên mềm mại như "lá liễu" khi vung kiếm vậy. Các kiếm sĩ phải mặc áo giáp điện ở vùng ngực để khi kiếm chạm vào vùng ngực đèn lóe sáng, trọng tài sẽ căn cứ vào đó mà chấm điểm. Kiếm liễu tấn công đối thủ bằng "đầu ruồi" của kiếm.

Đầu kiếm liễu có cấu tạo đầu ruồi áp suất 0,5kg, do đó chỉ cần đâm nhẹ vào vùng hợp lệ là đèn lóe sáng. 

Kiếm liễu hấp dẫn bởi "vẻ đẹp nguy hiểm" của nó. Mục tiêu tấn công của kiếm liễu chỉ ở vùng ngực, vùng có tính sát thương cao nhất (trong các cuộc đối kháng xa xưa trong lịch sử).

Kiếm chém

Kiếm chém nặng khoảng 500g, có lưỡi to và dẹt hơn so với 2 lưỡi kiếm còn lại nên không có sự mềm mỏng bằng.  Ngoài đầu ruồi, kiếm chém có thể sử dụng cả lưỡi để đâm ngang, chém dọc… miễn sao trúng vùng ngực đối phương.

Mục tiêu tấn công của kiếm chém là vùng thân trên, tay và đầu (xuất phát từ cách đánh của kỵ binh khi ở trên lưng ngựa thời xa xưa).

Kiếm 3 cạnh:

Kiếm ba cạnh hao hao giống kiếm liễu nhưng nặng hơn, khoảng 800g. Kiếm ba cạnh tấn công đối thủ bằng "đầu ruồi" của kiếm. Do ăn điểm toàn thân nên các VĐV không cần phải trang bị áo giáp điện ở vùng ngực. 

Riêng ở kiếm 3 cạnh, nếu 2 VĐV cùng thực hiện thành công một cú đâm thì cả 2 cùng được tính điểm.

Một số điểm cơ bản của luật đấu kiếm:

- Các kiếm thủ trước khi bước vào trận đấu "sinh tử" phải làm thủ tục chào đối thủ (và cả trọng tài lẫn khán giả) để tỏ thái độ tôn trọng đối thủ và thể hiện tinh thần cao thượng. Nếu ai không thực hiện thủ tục này có thể bị loại khỏi cuộc chơi.

- Mỗi trận đấu (cá nhân) kéo dài trong 3 hiệp, mỗi hiệp 3 phút, thời gian nghỉ giữa hiệp là 1 phút. Kiếm thủ thắng cuộc là người đầu tiên thực hiện 15 cú đâm hợp lệ hoặc người có số lần đâm hợp lệ nhiều hơn khi trận đấu kết thúc.

Trong trường hợp hòa, hai bên sẽ thi đấu thêm 1 hiệp kéo dài 1 phút, người thắng cuộc là người có cú đâm hợp lệ đầu tiên.

- Luật "mũi đâm vàng": là trường hợp khi hết giờ thi đấu mà tỷ số của 2 bên bằng nhau thì trọng tài sẽ áp dụng luật mũi đâm vàng: bốc thăm quyền ưu tiên cho 1 trong 2 vận động viên bằng cách bấm đèn cho điểm của các VĐV, đèn dừng lại cho VĐV nào thì VĐV đó được quyền ưu tiên. Trong thời gian 1 phút, ai ghi được điểm trước thì chiến thắng. Nếu sau 1 phút, không có mũi đâm trúng đích từ 2 kiếm thủ, chiến thắng thuộc về VĐV được ưu tiên

- Riêng môn kiếm 3 cạnh, nếu 2 VĐV cùng thực hiện thành công một cú đâm, thời gian chêch lệch là 1/25 giây, đó được coi là một cú đúp và cả 2 cùng được tính điểm.

Hình minh họa các vùng tính điểm (màu da cam):

VĐV kiếm chém Lệ Dung còn cho biết: "Đối với người “ngoại đạo”, cách dễ nhận biết nhất đó là qua trang phục. VĐV kiếm ba cạnh mặc bộ giáp trắng và ăn điểm toàn thân. Ở nội dung kiếm liễu, VĐV có thêm áo gile điện và vành điện của mặt nạ để báo điểm. Còn ở môn kiếm chém, VĐV mặc áo giáp điện có cả tay áo và mũ điện hoàn toàn. Khi thi đấu, nhịp độ di chuyển thi đấu của 3 môn cũng có chút khác nhau".

VĐV kiếm chém Vũ Thành An phân tích thêm: "Nhiều người khi xem trận đấu kiếm cho rằng môn đấu kiếm thuần túy là chuyện hơn thua về thể lực và tốc độ. Nhưng đấu kiếm không chỉ có thế. Môn kiếm là môn đòi hỏi tư duy đầu tiên, rồi sau đó mới kể đến những yếu tố khác."