...Một buổi tối khuya mùa Hè đầu tháng 6, Liên đoàn bóng đá Italia (FIGC) chọn cách đặc biệt mà họ - và có lẽ thế giới cũng chưa từng làm - khi công bố danh sách 26 tuyển thủ sẽ tranh tài ở EURO 2021.

Buổi công bố ấy gói gọn trong một show tạp kỹ được truyền hình trực tiếp, chẳng có vẻ gì "phải trang trọng và nghiêm túc", khi danh sách 26 tuyển thủ "chìm lấp" trong âm nhạc, trò chơi và... đồ nấu bếp.

Vài ngày trước buổi công bố ấy, hãng thời trang lừng danh Giorgio Armani giới thiệu bộ cánh cho các thành viên tuyển Ý mặc khi di chuyển ở EURO, với nguồn cảm hứng từ màn tôn vinh HLV huyền thoại Enzo Bearzot, người mang về Cúp vàng thế giới 1982.

Một số CĐV đã phì cười và nhận xét: "Trông họ giống đầu bếp hơn là cầu thủ bóng đá", có lẽ vì chiếc áo khoác màu xám cổ tròn. Nhưng trong buổi tối FIGC công bố danh sách 26 tuyển thủ, NHM còn vui nhộn, hào hứng hơn nữa. 

Khó ai tin nổi, kịch bản tối hôm đó không phải sự trầm lắng, căng thẳng, lo âu, với những phân tích, đánh giá nặng về chiến thuật cùng những bình bán về từng gương mặt được lựa chọn và trên hết là cơ hội của một tập thể mà ở giải đấu lớn gần nhất, World Cup 2018, họ phải ngồi nhà xem ti-vi.

Thay vào đó là những phút giây thư giãn thực sự, khi Donnarumma, Immobile cùng Insigne lên sân khấu xếp hình từ cao tới thấp thi... hát Rap tự do.

Và đặc biệt, HLV Mancini cùng thành viên BHL - De Rossi - trong bộ vest lịch lãm trổ tài chơi tennis bằng... 2 cái chảo rán - một kiểu tennis giải trí nổi tiếng từ xứ Basque, TBN, với tên gọi "Padel".

Buổi công bố danh sách Azzurri hôm đó quả thực chưa từng có tiền lệ trong lịch sử. Tuy nhiên, nó đã tạo ấn tượng rất thú vị, đặc biệt, tràn ngập niềm vui, sự phấn khích, lạc quan.

Và đó chính xác những gì Roberto Mancini muốn thổi vào tập thể đội bóng của ông, sau 1 thập kỷ Azzurri "ba chìm bảy nổi" khi bị loại từ vòng bảng ở World Cup 2010, 2014, đã vào tới chung kết EURO 2012, dừng bước đau đớn ở tứ kết EURO 2016 còn 2 năm sau đó làm khán giả ở World Cup tại Nga.

Nhìn lại 1 thập kỷ lận đận ấy, nếu theo những định kiến cũ rích, áp lực dành cho tuyển Ý của Mancini ở kỳ EURO này sẽ thật kinh khủng, nhất là khi họ chơi 3 trận vòng bảng ở đấu trường Olimpico.

Nhưng Azzurri và Mancini đã chọn mốt lối đi khác, với hệ tư tưởng thoải mái nhất, thay vì để tâm trí bị trói buộc theo những quan niệm đánh giá đã thành lối mòn. 

Trong đêm công bố danh sách Azzurri dự EURO 2021, cùng với niềm vui sảng khoái tràn ngập, đứng giữa sân khấu trên sóng truyền hình trực tiếp tới cả nước, Mancini - với cái chảo rán bên cạnh - mỉm cười tuyên bố tự tin: "Chúng tôi sẽ đưa NHM bay cao bằng những niềm vui..."!

...Từ những đứa trẻ bị lãng quên

Trở lại những ngày Hè ngột ngạt cuối tháng 5/2010, Marcello Lippi với mái tóc bạc trắng vẫn vùi đầu vào những toan tính, cân nhắc, suy xét, đánh giá, khi lựa chọn những cái tên sẽ theo ông tới Nam Phi bảo vệ ngai vàng World Cup giành được 4 năm trước đó ở Đức.

Một lần nữa, như thói quen, Lippi lại chọn những cái tên quen thuộc đến mức bịt mắt thì bất kỳ tifosi nào cũng có thể đọc ra vanh vách.

Bộ khung đội tuyển Ý đã đi xuống thảm hại ở World Cup 2010 chính xác là những cái tên từng sát cánh Lippi bước lên bục cao nhất ở giải đấu 2006. Nó gồm những người mà sau này, như Lippi thừa nhận, "được chọn chỉ nhằm... tri ân hậu tạ cho chiến tích 4 năm trước đó".

"Đội bóng chơi với nỗi sợ hãi trong đầu, trong tim, trong đôi chân. Tôi nhận ra quá muộn rằng họ đã đốt cháy hết năng lượng, khát khao từ giải đấu trước rồi...", Lippi chua chát thú nhận.

Trong một thập kỷ qua ba chìm bảy nổi người Ý đã quen với những bi kịch kiểu vậy ở giải đấu lớn. Năm 2014 khi Azzurri một lần nữa bị loại ở vòng bảng World Cup, HLV trưởng và 2 lãnh đạo cao nhất của FIGC phải từ chức ngay trên sóng truyền hình trực tiếp.

Tương tự, thất bại ê chề trong việc tìm vé đến World Cup 2018 không chỉ khiến HLV Ventura mất ghế, mà người bổ nhiệm ông ta cũng vậy.

Không quá khi nói rằng 10 năm qua tuyển Ý như con ếch bị đặt lên trên chiếc chảo nóng, nhảy tanh tách liên tục vì những nỗi đau, trong khi niềm vui như tiến vào chung kết EURO 2012 quá ít ỏi. Những người có trách nhiệm cao nhất vẫn tự ru ngủ rằng: Màn trình diễn của Azzurri ở các giải đấu lớn chỉ là "triệu chứng biểu hiện", chứ không phải "hậu quả" của sự trì trệ trong thay đổi nhận thức.

Lippi thất bại ở 2010 vì đội bóng từng vô địch World Cup 2006 đã trở nên già nua. Người kế nhiệm Lippi thất bại vì không có một thế hệ cầu thủ mới tiềm năng thay thế... Và còn có hằng chục lời giải thích nữa.

Tuy nhiên, không ai phản đối khi Max Allegri (HLV Juventus) chỉ ra sự thật, rằng hệ thống đào tạo phát triển cầu thủ trẻ ở Italia chỉ nặng về chiến thuật, trong khi các HLV luôn lo sợ bị sa thải nên chỉ tính đến những giải pháp cầu thủ cho chiến lược ngắn hạn.

"Thay vì để đám trẻ học cách phòng ngự một chọi một, họ lại tạo ra sự bao bọc cho chúng. Điều này có nghĩa đám trẻ chẳng học được gì, nên khi phải chơi một chọi một, chúng không biết phải làm sao. Đó là lý do Italy không còn sản sinh ra những nhà vô địch nữa", Allegri than phiền.

Paolo Nicolato, HLV đội U-21 quốc gia thì chỉ ra rằng "văn hóa bóng đá Italia quá thiếu kiên nhẫn với những sai lầm cầu thủ trẻ mắc phải. "Chúng ta chỉ tập trung vào kết quả hiện tại, từ sự chuẩn bị nôn nóng từ hôm qua, và nó sẽ chẳng thể tạo nên cây cầu tốt đẹp nối đến tương lai". 

Những số liệu là minh chứng minh họa rõ nét nhất. Mùa giải trước chỉ có duy nhất một CLB Ý - AC Milan - trong Top 50 đội bóng có độ tuổi trung bình trẻ nhất tại 20 giải đấu hàng đầu châu Âu. Nhìn ra rộng hơn, cũng chỉ có 3 CLB Ý trong Top 100.

Đáng nói hơn nữa, các CLB ở Serie A mùa trước chỉ dành vỏn vẹn 5% tổng số phút thi đấu tại giải cho những cầu thủ họ đào tạo ra, những gương mặt trẻ từ học viện.

Văn hóa bóng đá Ý, rõ ràng, vẫn chưa thay đổi căn tính: Không tin ở tuổi trẻ.

"Một giải đấu thật kỳ lạ!", Maurizio Costanzi, trưởng bộ phận đào tạo trẻ của CLB hiện tượng tại Serie A và Cúp Châu Âu vài năm qua, Atalanta, đã phải thốt lên.

Costanzi dành quá nửa đời người, hơn 40 năm làm việc với các cầu thủ trẻ ở Italy và chưa bao giờ ông phải giận dữ nhắc cho tất cả thấy sự phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng ở cầu thủ trẻ Ý như hiện tại.

"Ở Italia, một trong những vấn đề đó là chúng ta chỉ nghĩ về kết quả. Chính nó tạo ra giới hạn. Điều này đồng nghĩa với việc cầu thủ Ý trưởng thành chậm hơn rất nhiều", Costanzi đánh giá. 

Liệu có những ngoại lệ hay không? Chính xác khi còn là cầu thủ, 4 thập kỷ trước, Roberto Mancini chính là một ngoại lệ.

Bước vào sân đấu chuyên nghiệp ở tuổi 16, vươn đến tầm quốc tế khi chưa tròn 20. Ai đó có thể từng nhận xét rằng "đấy là năng khiếu thiên bẩm", nhưng ít nhất, từ khi lên nắm quyền HLV và cho đến lúc này, Mancini đang thay đổi triệt để văn hóa bóng đá Italia vốn đã bám rễ ở đội bóng Thiên thanh. 

"Có thể bạn lo sợ khi để những cầu thủ trẻ ra sân, nhưng đó chỉ là vấn đề thời gian. Bạn phải có niềm tin vào quyết định ấy", Mancini tuyên bố không lâu sau khi nắm quyền tuyển Ý. 

Đến bây giờ, khi Mancini đưa Ý vào chung kết EURO 2021, những gương mặt trẻ Donnarumma, Chiesa, Pessina, Locatelli... đang chứng minh điều đúng đắn của ông thầy ngay ở lần đầu bước ra sân khấu bóng đá lớn nhất châu lục.

Không ngủ ở đêm ảo diệu

Đây là lần đầu tiên kể từ World Cup 1990 Italia mới lại tổ chức một giải đấu lớn. Olimpico có thể chỉ là 1/12 sân đấu tổ chức các trận ở EURO 2021 và Wembley mới là sân khấu chính, nhưng có nhiều cách giúp tuyển Ý của Mancini sống lại thời khắc huy hoàng của thập niên 80, 90 thế kỷ trước.

Từ bộ vest lấy cảm hứng khi tôn vinh người hùng Espana 82 Bearzot, đến con tàu cao tốc Frecciarossa đón đội tuyển Ý ở Florence và đưa tới đại bản doanh ở Rome hồi đầu tháng 6 được trang trí rất đặc biệt, với điểm nổi bật là phần mũi tàu hình viên đạn được sơn các sọc màu thiên thanh sáng loáng. 

Chưa hết, ở buổi lễ khai mạc tại Olimpico, danh ca Andrea Bocelli đã hát lại tuyệt tác "Nessun Dorma" (Không ngủ) từng được vang lên ở World Cup 1990 qua giọng nam cao huyền thoại Luciano Pavarotti.

Còn tờ Gazzetta dello Sport giật ra trang bìa dòng tít "Notti Magiche" - Những đêm ảo diệu, cụm từ từng được dùng ở mùa hè Italia 1990 bất tử.

Lần đầu tiên, sau một thời gian dài, đất nước hình chiếc ủng dường như cũng tìm thấy một đội tuyển đủ sức gánh vác trọng trách giành vinh quang. Đội bóng của Mancini bước vào giải với chuỗi 27 trận bất bại - trong đó có 11 trận thắng liên tiếp gần nhất - kể từ cuối năm 2018, và hành trình vẫn đang nối dài sau chiến thắng nghẹt thở từ chấm 11m trước TBN rạng sáng nay.

Mancini, rõ ràng, đã thành công khi tạo ra một Azzurri tươi mới và trẻ trung. Trong 3 năm cầm quyền, ông đã trao cơ hội lần đầu khoác áo Thiên thanh cho tận 35 gương mặt.

Giờ quả ngọt là những Donnarumma (22 tuổi), Locatelli, Chiesa (23), Barella, Pessina (24) đều thăng hoa ở EURO, dù xét theo tiêu chuẩn "văn hóa bóng đá Ý", sự lựa chọn của Mancini chẳng khác nào "phát súng đại bác bắn vào định kiến quá khứ".

Nếu Mancini là người trực tiếp thổi luồng gió mới đổi thay vào tuyển Ý thì ít ai biết rằng, kiến trúc sư cho công cuộc tái cấu trúc mang đến sự phục hưng của bóng đá Ý trên nền tảng những "viên gạch trẻ trung" là cái tên ít được biết đến: Maurizio Viscidi.

Nhân vật phụ trách hệ thống các đội trẻ quốc gia này được lão làng Arrigo Sacchi bổ nhiệm một thập kỷ trước, sau thảm họa World Cup 2010. Viscidi đã nhìn thấy trước một cuộc cách mạng mà ở đó không chỉ phải cải tổ hệ thống đào tạo thi đấu bóng đá trẻ Italia, đầu tư kỹ càng từ đội U-15, mà còn phải thay đổi từ "tư duy gốc" đó là xóa bỏ "cơn nghiện thành tích".

Chính Viscidi, không phải ai khác, đã giúp đập đi những rào cản cũ kỹ mà văn hóa bóng đá Ý dựng lên, và đưa ra chính sách giúp con đường đưa những cầu thủ trẻ lên Azzurri rút ngắn lại, dễ tiếp cận hơn nhiều. Và ở Mancini, Viscidi đã tìm thấy người đồng chí hướng. 

Chỉ vài tháng sau khi nắm quyền, Mancini đã làm một điều chưa từng có tiền lệ khi tổ chức trại tập huấn trung cho cả ĐTQG lẫn đội U-21 và U-20 Ý. Thông điệp gửi đi rất rõ ràng: Bất kỳ gương mặt trẻ nào cũng sẽ không bị lãng quên nữa, mà tuổi trẻ sẽ là trung tâm, ưu tiên hàng đầu khi xây dựng nền móng Azzurri.

Hơn 2/3 thành viên trong đội hình Italia dự EURO năm nay đến từ trại tập huấn đặc biệt năm đó và nhiều cái tên đã tỏa sáng.

Liệu cuộc cách mạng này sẽ đi đến đâu và người Ý có tìm lại hào quang thập niên 80, 90 thế kỷ trước? Quả ngọt có thể đến ngay ở EURO này khi thầy trò Mancini chỉ còn cách chiếc Cúp đúng 1 trận đấu. Hoặc nó có thể đến từ mảnh đất cát khô cằn tại Qatar mùa Hè năm tới, hoặc lâu hơn nữa hay thậm chí không bao giờ.

Nhưng ít nhất với sự trẻ trung, khát khao chiến đấu giành vinh quang và niềm vui bắt đầu bằng những giai điệu Rap hay màn đánh tennis bằng chảo rán, Mancini cùng các học trò đang đi đúng hướng...