Kun Khmer - Những điều cần biết về môn võ gây tranh cãi tại SEA Games 32
Nguồn gốc
Kun Khmer còn có tên gọi là Pradal Serey, là môn võ thuật có nguồn gốc từ Campuchia. Theo tiếng Campuchia, Kun là võ, Khmer có nghĩa là người Khmer - vì vậy tên gọi Kun Khmer hiểu đơn giản là "võ thuật của người Khmer", một cách gọi tương tự với Muay Thái của Thái Lan, Muay Lào của Lào.
Kun Khmer bắt nguồn từ Đế quốc Khmer vào năm 802 sau Công Nguyên và được sử dụng trong quân đội. Trong thời đại này, quân đội Khmer tập luyện các kĩ thuật chiến đấu có và không có binh khí - sau này được hệ thống vào môn võ Kun Khmer. Các hình thức sơ khai của Kun Khmer trong quân đội và chiến tranh đã được ghi chép qua những bức phù điêu, khắc đá tại các ngôi đền cổ Bayon, Banteay Chhmar và Angkor - tuy nhiên sau này phần lớn bị phá hủy trước các cuộc xâm lăng của người Xiêm (Thái Lan).
Hệ thống kĩ thuật thi đấu
Kun Khmer sở hữu hệ thống kĩ thuật sử dụng các đòn đấm - đá - chỏ - gối và ôm ghì (clinch) dể tấn công, quật ngã đối thủ. Đặc biệt, các võ sĩ Kun Khmer được biết tới nhờ khả năng áp dụng các đòn tay và cùi chỏ nhiều hơn những môn võ tương đồng trong khu vực như Muay (Thái Lan, Lào), Leth Wei (Myanmar).
Trước khi được hiện đại hóa, các võ sĩ Kun Khmer thi đấu trong các hố/bãi đất trống sau mỗi mùa thu hoạch tại các lễ hội, đền chùa, tuyển chọn cho quân đội hay biểu diễn trước hoàng gia. Võ sĩ thi đấu với tay trần, dây thừng quấn tay hoặc thậm chí sử dụng vỏ sò bọc khớp ngón tay để tay sát thương.
Sau khi thực dân Pháp xâm lược Campuchia cuối thế kỉ 19, môn võ này dần được thể thao hóa theo Quyền Anh phương Tây với găng thi đấu, võ đài dây và các hiệp đấu tính giờ (3 hiệp 5 phút).
Tổ chức và giải đấu
Sau thời kì thống trị của chủ nghĩa Khmer Đỏ, Kun Khmer dần được hồi sinh và phát triển thông qua các giải đấu, với sự tham gia của hệ thống truyền thông quốc gia.
Hiện tại, Kun Khmer được quản lý bởi Liên đoàn Quyền Anh Campuchia (Cambodia Boxing Federation) được thành lập năm 1961. Các võ sĩ, trọng tài, giải đấu đều phải có giấy phép của CBF để tham gia mọi hoạt động.
Ngoài lãnh thổ Campuchia, Kun Khmer đã thành lập được một số liên đoàn tại các quốc gia như Pháp, Đức, Australia, Tây Ban Nha, Italia. Các hoạt động nằm trong chương trình bảo tồn và phát triển môn võ Kun Khmer, hướng tới đưa vào chương trình thi đấu các đại hội thể thao quốc tế và hệ thống thi đấu chuyên nghiệp.
Tranh cãi với người Thái Lan
Tranh cãi xung quanh Kun Khmer bắt nguồn từ sự thống trị của Đế quốc Khmer trong quá khứ ở một vùng rộng lớn kéo dài từ lãnh thổ Thái Lan, Campuchia, Nam Lào và miền Tây Nam Bộ của Việt Nam ngày nay. Đặc biệt, các quốc gia như Thái Lan và Lào ngày nay chịu ảnh hưởng nhiều từ văn hóa Khmer cổ.
Do đó, người Khmer khẳng định các môn võ thuật đối kháng hiện nay ở khu vực bán đảo Đông Nam Á đều có nguồn gốc từ môn võ Kun Khmer. Dù vậy, những chứng tích thô sơ trong văn hóa võ thuật Kun Khmer phần lớn đã bị phá hủy trong các cuộc xâm lăng của người Xiêm thuộc vương quốc Ayuthhaya (Thái Lan) vào thế kỉ 15.
Năm 1995, trong cuộc họp ASEAN, Campuchia đã đề xuất một tên gọi chung cho các phong cách võ thuật ở khu vực là "võ Sovannaphum" hoặc "võ thuật Đông Nam Á (SEA Martial Arts)". Trong tiếng Khmer, sovannaphum là "vùng đất vàng" hay còn được gọi là suvarnabhumi trong tiếng Thái, cách đặt tên này được đề xuất với mục tiêu thống nhất tên gọi các hình thức võ thuật tương đồng nhau.
Tuy nhiên, các quốc gia khác đặt biệt là Thái Lan đã không đồng ý vì muốn giữ nét đặc trưng trong tên gọi của riêng mình. Đặc biệt khi người Thái Lan đã dành nhiều công sức phát triển Muay Thái trở thành môn thể thao vươn tầm thế giới, nền tảng của nhiều môn võ thuật hiện đại như Kickboxing hay MMA.
Năm 2005, trong lần đầu tiên Thái Lan đưa Muay Thái vào chương trình thi đấu SEA Games, Campuchia đã không gửi võ sĩ thi đấu như một cách phản đối tên gọi Muay Thái. Mãi tới năm 2017 tại kì SEA Games 29 ở Malaysia, Campuchia mới cử võ sĩ tham gia thi đấu Muay Thái và giành huy chương Vàng đầu tiên.
Kun Khmer tại SEA Games 32
Vào tháng 1/2023, Kun Khmer chính thức được đưa vào chương trình thi đấu SEA Games 32 (từ ngày 5 tới 17/5) theo đề nghị của nước chủ nhà Campuchia, thay thế cho môn Muay Thái đã xuất hiện ở 6 kì đại hội trước đó.
Trước đó, tên gọi Kun Khmer (Muay) được đề xuất vấp phải sự phản đối mạnh mẽ của dư luận Campuchia với lý do dễ gây hiểu lầm với hai môn võ láng giềng là Muay Thái và Muay Lào.
Sau đó, việc loại bỏ Muay trong tên gọi đã vấp phải sự phản đối của Thái Lan. Liên đoàn Muay Thế giới đã kêu gọi tẩy chay, cảnh báo cấm các võ sĩ thi đấu Kun Khmer tại SEA Games 32 không được tham gia các giải đấu thuộc hệ thống của mình trong năm 2023.
Sau quá trình thảo luận, Thái Lan đã tuyên bố nhượng bộ, không cản trở quá trình tổ chức môn Kun Khmer tại SEA Games 32 để tránh các tranh chấp quốc tế, tuy nhiên chưa rõ lệnh cấm với các võ sĩ Muay Thái ở những quốc gia khác tham gia thi đấu tại đại hội tới có được triển khai hay không?
